Από τα πρώτα χρόνια της ζωής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, μεταξύ 1928 και 1930, ιδρύθηκε στη Φιλοσοφική Σχολή από τον τότε καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας Κ. Ρωμαίο το Μουσείο Εκμαγείων. Η ύπαρξη του μουσείου, που στεγαζόταν σε 3 αίθουσες του κεντρικού κτιρίου, είχε ως στόχο να γίνει η διδασκαλία της αρχαίας τέχνης «αρτία και εποπτική» (Ι. Βογιατζίδης – Σ.Π. Κυριακίδης, Το Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης 1926-1936 (1937) 16 εικ. 14-15).
Στη δεκαετία του 1970 το μουσείο μεταφέρθηκε στο υπόγειο του νέου κτιρίου της σχολής και μεταξύ 1975 και 1982 οργανώθηκε η έκθεση στην πρώτη αίθουσα, (σήμερα αίθουσα «Χρήστου Τσούντα»), υπό τη διεύθυνση του ομότιμου σήμερα καθηγητή Γ. Δεσπίνη. Το 1990-91 διαμορφώθηκε ο μεγαλύτερος από τους δύο χώρους (σήμερα αίθουσα «Κωνσταντίνου Ρωμαίου»), που περιλαμβάνει και μικρό αμφιθέατρο για διαλέξεις, υπό την εποπτεία της σημερινής διευθύντριας Θ. Στεφανίδου – Τιβερίου. Η αίθουσα αυτή επεκτάθηκε το 2000 και στο νέο χώρο εκτέθηκαν νέα σημαντικά αποκτήματα του μουσείου.
Ο χώρος και τα εκθέματα.
Ο χαρακτηρισμός του μουσείου ως Μουσείου Εκμαγείων δηλώνει αυτομάτως ότι η πλειονότητα των εκθεμάτων είναι γύψινα εκμαγεία αρχαίων γλυπτών, αλλά και αντίγραφα έργων μικροτεχνίας, πήλινα ή μετάλλινα. Υπάρχουν επίσης και αντίγραφα τοιχογραφιών μινωϊκών και μυκηναϊκών αλλά και παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών, καθώς και αντίγραφα βυζαντινών εικόνων. Ένα μέρος των εκθεμάτων αποτελούν τα πρωτότυπα έργα, κυρίως κεραμικής και μικροτεχνίας, που προέρχονται από δωρεές αλλά και από παλιότερες ανασκαφικές έρευνες της Φιλοσοφικής Σχολής.
Η έκθεση στις αίθουσες του Μουσείου είναι οργανωμένη κατά το δυνατό σε χρονολογικές και γενικές θεματολογικές ενότητες (πρωτότυπα έργα κεραμικής και μικροτεχνίας, πρωτότυπα νομίσματα και αντίγραφα νομισμάτων, αντίγραφα έργων μικροτεχνίας, γύψινα εκμαγεία έργων γλυπτικής).
Στην αίθουσα «Χρήστου Τσούντα» δεσπόζουν τα εκμαγεία του θεού από το Αρτεμίσιο και του Ηνιόχου των Δελφών, ενώ ξεχωρίζουν επίσης και τα εκμαγεία από τις πλάκες της δυτικής ζωοφόρου του Παρθενώνα. Εκτός από τα παραπάνω υπάρχουν αρκετά ακόμη εκμαγεία γνωστών αρχαϊκών και κλασικών έργων.
Σε τρεις προθήκες εκτίθενται αντίγραφα γνωστών έργων μικροτεχνίας της προϊστορικής περιόδου από τις Κυκλάδες, την Κρήτη και τις Μυκήνες, ενώ πέντε προθήκες περιλαμβάνουν πρωτότυπα έργα, αγγεία κυρίως, αλλά και ειδώλια και λυχνάρια, ορισμένα από τα οποία αποτελούν ευρήματα της ανασκαφής του Κ. Ρωμαίου στο Καραμπουρνάκι. Δυστυχώς η προέλευση των περισσότερων είναι άγνωστη, ενώ ορισμένα αποτελούν δωρεές ή δάνεια από συλλέκτες (Α. Χρηστομάνου, Γρ. Εμπεδοκλή, Ν. Τέλλογλου). Πρέπει επίσης να αναφερθούν τα νομίσματα διαφόρων περιόδων και πόλεων, πρωτότυπα και εκμαγεία, που είναι εκτεθειμένα σε ειδικά διαμορφωμένους πίνακες, πολλά από τα οποία αποτελούν δωρεές των συλλεκτών Πόρτολου και Πρωτονοτάριου, και, τέλος, τα αντίγραφα των τοιχογραφιών ενός παλαιοχριστιανικού τάφου της Θεσσαλονίκης, έργα του ζωγράφου Χρ. Λεφάκη.
Στην αίθουσα «Κωνσταντίνου Ρωμαίου» εκτίθεται μεγάλος αριθμός εκμαγείων διαφόρων περιόδων. Ξεχωρίζουν ο κολοσσιαίος κούρος του Σουνίου και τα εκμαγεία του τόξου του Γαλερίου, δωρεά της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων μαζί με τα προπλάσματα των κιονοκράνων και άλλων τμημάτων από τη διακόσμηση του Αγ. Δημητρίου. Στο ισόγειο της επέκτασης της αίθουσας αυτής εκτίθενται τα εκμαγεία από το ανατολικό και το δυτικό αέτωμα του ναού του Διός της Ολυμπίας, δωρεάς της Ζ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
Σε μια υπερυψωμένη προέκταση της αίθουσας βρίσκεται η κυρίως συλλογή των εκμαγείων ολόγλυφων έργων γλυπτικής της αρχαϊκής περιόδου, που καλύπτουν το χρονικό διάστημα από τις αρχές του 6ου έως τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. Τη συλλογή συγκροτούν ένας σημαντικός αριθμός κούρων και κορών από διάφορα εργαστήρια (ναξιακό, παριανό, αττικό κ.α.), βάσεις αγαλμάτων με ανάγλυφες παραστάσεις, επιτύμβια και αναθηματικά ανάγλυφα, αλλά και αρχιτεκτονικά γλυπτά.
Τα τελευταία χρόνια, με τα νέα αποκτήματα του Μουσείου έχει σχηματιστεί μία μικρή συλλογή εκμαγείων αυτοκρατορικών πορτρέτων, η οποία ωστόσο διαθέτει αντιπροσωπευτικά έργα από την κάθε δυναστεία, καθώς και δύο ιδιωτικά πορτρέτα της περιόδου από τη Θεσσαλονίκη. Η συλλογή εκτίθεται στον προθάλαμο της αίθουσας Κ. Ρωμαίου.
Δραστηριότητες του Μουσείου.
Το Μουσείο Εκμαγείων απευθύνεται καταρχήν στους φοιτητές αρχαιολογίας, για τους οποίους γίνονται συστηματικές ξεναγήσεις. Επιπλέον, στο αμφιθέατρο του Μουσείου πραγματοποιούνται τα Colloquia και οι διαλέξεις του Τομέα Αρχαιολογίας, καθώς επίσης φροντιστηριακά μαθήματα και ειδικά σεμινάρια. Στο εργαστήριο του μουσείου πραγματοποιούνται από τους φοιτητές καταγραφές, αρχειοθέτηση και μελέτη υλικού, αρχαιολογικού αλλά και φωτογραφικού, που φυλάσσεται στο μουσείο.
Παράλληλα το μουσείο απευθύνεται σε μαθητές της μέσης εκπαίδευσης και στο ευρύτερο κοινό. Είναι επισκέψιμο τις εργάσιμες ημέρες από τις 9:00 π.μ. έως τις 2:00 μ.μ. Ειδικές ξεναγήσεις οργανώνονται για μαθητές της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Επιπλέον, στους χώρους του μουσείου φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις με διάφορα θέματα σχετικά με την αρχαιότητα ή γενικότερα τον πολιτισμό.
Διευθύντρια:
Θεοδοσία Στεφανίδου – Τιβερίου, καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας
Προσωπικό:
Ναταλία Καζακίδη, Δρ. Κλασικής Αρχαιολογίας
Αντωνία Γκανάτση, φύλακας
Διεύθυνση:
Μουσείο Εκμαγείων Φιλοσοφικής Σχολής
Υπόγειο Νέου Κτιρίου Φιλοσοφικής Σχολής
Πανεπιστημιούπολη Α.Π.Θ.
54124 Θεσσαλονίκη
Τ: +302310 997301 & +30 2310 997279