Το έτος 2000 κυκλοφόρησε το βιβλίο των Παρασκευά Σαββαΐδη και Άνθιμου Μπαντέλα, καθηγητών του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. «Πόλις Πανεπιστημίου Πόλις» (Εκδόσεις University Studio Press). Το βιβλίο πραγματεύεται τον τρόπο με τον οποίο επέδρασε η ιστορία στο χώρο της πανεπιστημιούπολης ή ο χώρος στα ιστορικά συμβάντα, καθώς και στην πολεοδομική εξέλιξη της πανεπιστημιούπολης.
Ο χώρος μέσα στον οποίο έχει αναπτυχθεί η πανεπιστημιούπολη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αποτελούσε παλαιότερα την ανατολική περιοχή της πόλης που τη διέσχιζαν οι χείμαρροι Αγίου Παύλου και Χορτατζήδων. Η συγκρότηση του πανεπιστημιακού οικοπέδου ξεκίνησε το 1927 με την παραχώρηση στο πανεπιστήμιο από το ελληνικό κράτος της νομής του κτιρίου που παλαιότερα στέγαζε την τουρκική Προπαρασκευαστική Σχολή Idadiye και του κήπου που το περιέβαλλε. Στη συνέχεια παραχωρήθηκαν ή αγοράσθηκαν κι άλλες εκτάσεις μέχρι το 1955, οπότε ολοκληρώθηκε η τελική μορφή και έκταση του οικοπέδου.
Στο μεγαλύτερο τμήμα του χώρου που φιλοξενεί σήμερα την πανεπιστημιούπολη, υπήρχαν κατά το παρελθόν και για αιώνες ελληνικά και, κυρίως, εβραϊκά νεκροταφεία, πριν ακόμη από την άλωση της πόλης από τους Τούρκους. Σε τμήμα του χώρου δημιουργήθηκε ο μεγάλος προσφυγικός συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής, που στέγασε επί δεκαετίες χιλιάδες πρόσφυγες μετά τη μικρασιατική καταστροφή.
Μια έρευνα που απέδωσε πλούσιο υλικό
Οι συγγραφείς προσπάθησαν να προσεγγίσουν το θέμα τους με τη συνδρομή χαρτών και τοπογραφικών διαγραμμάτων της περιοχής, χαρτών που συντάχθηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και για διαφορετικούς σκοπούς. Η ιστορία της δημιουργίας της πανεπιστημιούπολης διερευνήθηκε σε συνάρτηση με τους χάρτες και τα τοπογραφικά διαγράμματα που συμπεριλήφθηκαν στα κείμενα, καθώς και από βασική ιστορική βιβλιογραφία. Ωστόσο ο συνδυασμός αυτός παρήγαγε αρκετά στοιχεία για διάφορα γεγονότα που δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά.
Για τη συγκέντρωση τέτοιων χαρτών, τοπογραφικών διαγραμμάτων, αλλά και εγγράφων της εποχής, έγινε έρευνα σε αρχεία του πανεπιστημίου (και ιδιαίτερα της Τεχνικής Υπηρεσίας), δημοσίων υπηρεσιών (Πολεοδομία Θεσσαλονίκης, Τοπογραφική Υπηρεσία Υπουργείου Γεωργίας, ∆ιεύθυνση Κοινωνικής Πρόνοιας κ.ά.), του ∆ήμου Θεσσαλονίκης (∆ιεύθυνση Αρχιτεκτονικού, ∆ιεύθυνση Τοπογραφίας και Αποτυπώσεων, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης) και άλλων φορέων και ιδιωτών (Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, Αρχείο Β. Χατζηβασιλείου κ.ά.).
Το σύνολο των χαρτών και τοπογραφικών διαγραμμάτων που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη συγγραφή του βιβλίου, αλλά και πρόσθετο χαρτογραφικό υλικό, βρίσκεται σήμερα στο αρχείο του Εργαστηρίου Γεωδαισίας και Γεωματικής: μερικές δεκάδες χαρτών και τοπογραφικών διαγραμμάτων διαφόρων κλιμάκων και θεμάτων που σχετίζονται με την ιστορική εξέλιξη του Α.Π.Θ. και της πανεπιστημιούπολης.