Σε μια συγκινητική τελετή πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 9 Μαΐου 2014 η επίσημη παρουσίαση του μνημείου των Θεσσαλονικέων Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος, που κοσμεί πλέον το φουαγιέ της Αίθουσας Τελετών του ΑΠΘ.
Το έργο, που φιλοτέχνησε ο Πρόεδρος του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΑΠΘ, καθηγητής Ξενής Σαχίνης, αποτελεί φόρο τιμής στην πολυπληθή εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, που επί έξι αιώνες και μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελούσε πόλο προόδου και ανάπτυξης για την πόλη και εξολοθρεύτηκε σε ποσοστό 96% στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η πρωτοβουλία των Πρυτανικών Αρχών, που υλοποιήθηκε σε συνεργασία με την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, βασίστηκε στην αυτονόητη υποχρέωση ενός ακαδημαϊκού ιδρύματος να διατηρήσει άσβεστη την ιστορική μνήμη για το μεγαλύτερο –ίσως- έγκλημα στην ιστορία της ανθρωπότητας, αλλά και στον επιπλέον λόγο ότι το Πανεπιστήμιο χτίστηκε πάνω στο εβραϊκό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης.
Η επίσημη παρουσίαση του μνημείου έγινε παρουσία των Πρυτανικών και των Κοσμητορικών Αρχών του ΑΠΘ, εκπροσώπων του Συμβουλίου Ιδρύματος, Καθηγητών του ΑΠΘ, του Πρέσβη του Ισραήλ στην Ελλάδα, Άριε Μέκελ, του Προέδρου Δαυίδ Σαλτιέλ και μελών της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, Προξενικών Αρχών, της Ευρωβουλευτή Χρυσούλας Παλιαδέλη, των προέδρων της Αρμενικής Παροικίας Θεσσαλονίκης και της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος και εκπροσώπων των τοπικών αρχών. Την κυβέρνηση εκπροσώπησε ο Διευθυντής Διεθνών Σχέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών, Θάνος Κοτσιώνης.
Στην ομιλία του, ο Πρύτανης του ΑΠΘ, καθηγητής Γιάννης Μυλόπουλος, ανέφερε ότι η ημερομηνία που επιλέχθηκε για την επίσημη παρουσίαση του μνημείου δεν είναι τυχαία, καθώς την 9η Μαΐου γιορτάζεται η Ημέρα της Ευρώπης, από το όραμα για δημιουργία ενός υπερεθνικού ευρωπαϊκού οργάνου που θα διαχειριζόταν κεντρικά την παραγωγή άνθρακα και χάλυβα που εξέφρασε το 1950 ο γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν σε ομιλία του στο Παρίσι, αλλά κυρίως από το ασύγκριτα μεγαλύτερης σημασίας γεγονός που συνέβη πέντε χρόνια νωρίτερα, τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο κ. Μυλόπουλος τόνισε πως η εκδήλωση σηματοδοτεί την εκπλήρωση μιας ιστορικής υποχρέωσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης απέναντι στην εβραϊκή κοινότητα, που λόγω του μεγάλου πληθυσμού, αλλά και της δράσης της, προσέδωσε στη Θεσσαλονίκη το χαρακτηρισμό «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων». «Θα ήθελα, εκ μέρους του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, να διαβεβαιώσω τους Θεσσαλονικείς Εβραίους, καθώς και τους εκπροσώπους των υπολοίπων θυμάτων του Ολοκαυτώματος, αλλά και πέραν αυτών, την ελληνική κοινωνία, ότι ως ανώτατο πνευματικό ίδρυμα κλίνουμε με σεβασμό το γόνυ μπροστά σε όσους υπέφεραν και θυσιάστηκαν στο μοναδικής φρικαλεότητας ιστορικό γεγονός του Ολοκαυτώματος. Θα ήθελα επίσης να διαβεβαιώσω ότι θα πράξουμε το ακαδημαϊκό μας χρέος, διατηρώντας ζωντανή την ιστορική μνήμη και εγγράφοντας την πορεία του εβραϊκού πολιτισμού στις εκπαιδευτικές και ερευνητικές μας δραστηριότητες», είπε χαρακτηριστικά.
Χαιρετισμό του Προέδρου του Συμβουλίου Ιδρύματος Ρίτσαρντ Χάντερ διάβασε το μέλος του Συμβουλίου, Καθηγητής Κωνσταντίνος Πολυζωίδης, ο οποίος επισήμανε πως το έργο είναι το καλύτερο μνημείο ενάντια στη λήθη και στέλνει σαφές μήνυμα ενάντια σε κάθε είδους έκφραση ρατσισμού και μισαλλοδοξίας.
Στη σημασία που έχει η επιλογή του σημείου για την φιλοξενία του μνημείου αναφέρθηκε ο Πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης Δαυίδ Σαλτιέλ. «Το γεγονός ότι έγινε σε χώρο του μεγαλύτερου ακαδημαϊκού ιδρύματος, υπογραμμίζει το ρόλο που πρέπει να υπηρετεί το πανεπιστήμιο για τη διατήρηση της μνήμης και ταυτόχρονα υπενθυμίζει δεκαετίες αργότερα το ξεχασμένο για πολλούς γεγονός ότι εδώ βρισκόταν ένα από τα μεγαλύτερα νεκροταφεία της Ευρώπης», είπε. Ο κ. Σαλτιέλ χαρακτήρισε την καταστροφή του νεκροταφείου και των επιτύμβιων πλακών το Δεκέμβριο του 1942 ως το «μαζικότερο πολιτιστικό έγκλημα». Τέλος, ευχαρίστησε το δημιουργό του έργου Ξενή Σαχίνη, καθώς επίσης τον Πρύτανη Γιάννη Μυλόπουλο και τον Αντιπρύτανη Γιάννη Παντή, σε συνεργασία με τους οποίους τέθηκαν οι βάσεις για την υλοποίηση κι άλλων πρωτοβουλιών, όπως η επαναλειτουργία της Έδρας Εβραϊκών Σπουδών και η δημιουργία μνημείου στον εξωτερικό χώρο του ΑΠΘ.
Από την πλευρά του, ο Πρέσβης του Ισραήλ, Άριε Μέκελ, δήλωσε ότι η σημερινή μέρα είναι πολύ σημαντική, καθώς με τη φιλοτέχνηση και τοποθέτηση του έργου οι νέες γενιές θα μάθουν τι έγινε στην πόλη, σε μια εποχή που κάποιοι εξακολουθούν να αρνούνται το Ολοκαύτωμα. Και πρόσθεσε ότι πρέπει να δουλέψουμε όλοι μαζί, ώστε να μη γίνουν ανάλογες καταστροφές.
Κατά την παρουσίαση του έργου του ο Ξενής Σαχίνη εξήγησε ότι εντάσσεται σε μια σειρά έργων υπό τον τίτλο «Ίχνη και Μνήμη», που φιλοτεχνήθηκε το 1994 και είναι αφιερωμένη στη μνήμη όλων των κοινωνικών ομάδων, Εβραίων, τσιγγάνων, ομοφυλόφιλων, μαρτύρων του Ιεχωβά, κρατουμένων του κοινού ποινικού δικαίου, πολιτικών κρατουμένων και «αντικοινωνικών», που μαρτύρησαν κάτω από τη ναζιστική ιδεολογία και τάξη όχι μόνο στη Γερμανία, αλλά και σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη.
Το έργο έχει δημιουργηθεί με ίχνη που αφήνει η ηλεκτροκόλληση επάνω σε μια μεταλλική επιφάνεια. Η μεταλλική πλάκα, που θα παραμείνει αναλλοίωτη στο χρόνο, είναι πακτωμένη σ’ έναν τοίχο από κόκκινα τουβλάκια, όμοια με εκείνα του Άουσβιτς. Τα δε ίχνη είναι μια ευθεία αναφορά στο τατουάζ του αριθμού, ο οποίος χαρασσόταν στο μπράτσο των Εβραίων κρατουμένων. Όπως ανέφερε ο κ. Σαχίνης, «το έργο επιχειρεί να διατηρήσει ζωντανή τη μνήμη όλων των συμπολιτών μας που θανατώθηκαν στο Άουσβιτς – Μπίργκεναου και να θυμίζει ότι οι πολίτες πρέπει να είναι πάντοτε σε εγρήγορση για να προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διαφορετικότητα στη ζωή μας».
Για μεγάλη ημέρα για τον εβραϊσμό της πόλης έκανε λόγο στην κεντρική ομιλία του με τίτλο «Αποκαθιστώντας τη Μνήμη» ο Δρ Φιλολογίας ΑΠΘ – Συγγραφέας, Λέων Ναρ, ο οποίος τόνισε πως είναι ξεχωριστή μέρα και για τον ίδιο, καθώς είναι εγγονός επιζησάντων του Ολοκαυτώματος, αλλά και απόφοιτος του πανεπιστημίου. Ο κ. Ναρ επισήμανε πως ο κόσμος νομίζει ότι γνωρίζει πολλά για το Ολοκαύτωμα, αλλά στην πραγματικότητα ξέρει ελάχιστα και η στρεβλή κατανόηση της αλήθειας οφείλεται στο γεγονός ότι ο κόσμος πολύ συχνά έχει την τάση να μεταφράζει τα γεγονότα με βάση τη δική του πολιτική και εθνική λογική. Ο ίδιος ανέφερε πως στη δεκαετία του ’80 άρχισαν τα πρώτα βιβλία, συνέδρια και ταινίες που αναπαρέστησαν το δράμα των Εβραίων, ενώ μελέτες έθεσαν ερωτήματα γύρω από τη συλλογική και ατομική ευθύνη, τα οποία οι επιζήσαντες δεν τολμούσαν από φόβο να αγγίξουν. «Το πρόβλημα είναι ότι όσο χάνονται οι μάρτυρες του μεγαλύτερου εγκλήματος που συντελέστηκε ποτέ στην ανθρωπότητα, τόσο δυναμώνει η φωνή των άλλων που το αμφισβητούν. Αυτή η ιστορία όμως δεν αφορά μόνο Εβραίους, ούτε μόνο Γερμανούς, αφορά συνολικά ανθρώπους. Είναι ένα μεγάλο μάθημα για το πού μπορεί να οδηγηθεί κανείς από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η εβραϊκή γενοκτονία είναι οικουμενική», τόνισε.
Χαιρετισμούς έστειλαν επίσης ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας Δημήτρης Αβραμόπουλος, ο Γενικός Γραμματέας Θρησκευμάτων Γιώργος Καλαντζής και το ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς, βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Μανώλης Γλέζος.
Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με μουσική από το Concerto Quartet και τον Κωστή Παπάζογλου.
